تمنا تابان
منابع صحی در ولایت بامیان می‌گویند، بیماری روماتیسم در بامیان بی‌طور بی‌پیشینه‌ای افزایش یافته و بیشتر قربانیان آن زنان هستند. دست‌کم سه منبع صحی در ولایت بامیان به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند، آمار ثبت شده‌ی آن‌ها نشان می‌دهد که مراجعه‌ی زنان به پزشک به خاطر بیماری روماتیسم در یک سال گذشته دو برابر شده است.
اداره صحت عامه‌ی طالبان در بامیان در این مورد اطلاعاتی نمی‌دهد. این گزارش بر اساس گفت‌وگو با سه داکتر موظف در سه درمانگاه جداگانه و صحبت با زنان مبتلا به این بیماری تهیه شده است.
به دلیل نگرانی منابع و به درخواست آن‌ها، نام‌های آمده در این گزارش همگی مستعار هستند.
هما نعیمی، داکتر ۳۱ سالهای که در یک مرکز درمانی خصوصی در شهر بامیان فعالیت می‌کند، گفته است تنها در زمستان امسال بیش از چهل بیمار مبتلا به روماتیسم برای درمان به او مراجعه کرده‌اند: «در این اواخر در بامیان بیماری رماتیزم خیلی زیاد شده است، این بیماری به خصوص نزد زنان زیادتر است.»
روماتیسم (Rheumatism) نامی کلی برای گروهی از بیماری‌های التهابی و خودایمنی است که بیشتر مفاصل، ماهیچه‌ها و استخوان‌ها را درگیر می‌کند و باعث درد، تورم و کاهش حرکت مفاصل در فرد بیمار می‌شود.
داکتران می‌گویند که آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی، شایعترین نوع این بیماری است. منابع صحی در بامیان نیز تایید می‌کنند که زنان در این ولایت بیشتر دچار این نوع از روماتیسم هستند.
داکتر هما به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «با جرأت گفته می‌توانم مریضانی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، نسبت به پارسال و دو سال قبل بیشتر از دو برابر افزایش پیدا کرده. در سالهای قبل، ماهانه حدوداً بیشتر از ۳ یا ۴ مریض از این‌گونه مریضان نزد ما مراجعه نمی‌کردند؛ اما حالا بعضی ماه‌ها، ما بیشتر از ۱۵ نفر از این‌گونه بیمارها را معاینه نموده و برای‌شان دارو تجویز می‌کنیم.»
این پزشک در مورد علت افزایش این بیماری در میان زنان می‌گوید، کارهای شاقه، هوای سرد بامیان و کار مداوم در هوای سرد و نمناک باعث شده تا این بیماری در این ولایت اوج بگیرد: «سردی یکی از مهم‌ترین عوامل این بیماری است، زنان بامیان به علت این‌که به صورت همیشگی با آب و هوای سرد و نمناک در تماس هستند، احتمال ابتلا به این مرض در آنان بیشتر است.»
بامیان سردترین ولایت افغانستان است که زمستان‌های طولانی دارد. ساکنان این ولایت عمدتاً زراعت پیشه هستند و همیشه در فقر زندگی می‌کنند. زنان به دلیل محرومیت از امکانات اولیه زندگی، اغلب مجبور به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا هستند.
از نظر پزشکی، زندگی در هوای سرد و مرطوب یکی از عوامل اصلی ابتلا به این بیماری است؛ چیزی که در زمستان‌ها، زندگی زنان در بامیان با آن گره خورده است. در گزارشی که چندی پیش رسانه‌ی رخشانه از زندگی زنان بامیان منتشر کرد، زنان گفته بودند که به دلیل نبود امکانات اولیه در زمستان، مجبورند یخ رودخانه را بشکنند تا آب برای شست‌وشو یا مصرف تهیه کنند.
مستور محمدی، داکتر ۵۸ سالهای که در یک مرکز درمانی در بامیان فعالیت می‌کند، گفته است که او دست‌کم در هر ماه ۱۵ تا ۲۰ بیمار مبتلا به روماتیسم مفصلی را می‌بیند: «مطابق بررسی‌هایی که ما کردیم، مریضی رماتیزم نسبت به سالهای گذشته متاسفانه در بامیان اگر بگوییم از دو برابر هم بیشتر شده زیاد نگفتیم.»
به گفته‌ی داکتر مستور این بیماری در حالی جولان می‌دهد که روند ابتلا به آن نیز عادی نیست و کاملا فرق می‌کند: «مطابق پروتکل‌های صحی قبول شده، این بیماری بیشتر افراد میانسال به خصوص ۳۶ تا ۵۰ ساله را مصاب می‌کند؛ اما متاسفانه در بامیان بیشتر جوانان به این بیماری گرفتار شده‌اند.»
در همین حال داکتر محفوظ مرادی، مسوول یکی از کلینیک‌های خصوصی در بامیان نیز از افزایش این بیماری که بیشتر قربانیان آن زنان هستند، ابراز نگرانی کرده است: «این بیماری متاسفانه روند رو به رشد داشته و در مدت یک سال اخیر آمار مبتلایان ثبت شده نزد ما، بیشتر از دو سال گذشته بوده است.»
همین هشت ماه پیش بود که استخوان‌های دست و پاهای شکیلای ۲۶ ساله درد گرفت. او در آغاز فکر می‌کرد چون بیشتر در آب سرد رودخانه کالا و ظرف شسته است، دردهایش موقتی است. اما رفته رفته درد استخوان‌های او بیشتر شد: «بعد از یک ماه استخوان‌دردی مه به حدی رسید که از گشتن و شیشتن ماندم، از خاطر مریضی خو ده شفاخانه رفتم اونجه یک روز تمام نوبت نرسید، چون دستا و پاهایم زیاد درد می‌کد، مجبور شدم پیش داکترای شخصی بروم.»
شکیلا اما هرگز فکر نمی‌کرد بیماری او رماتیسم باشد، چون همیشه شنیده بود که این بیماری افراد میانسال را درگیر می‌کند. شکیلا که ۶ سال می‌شود ازدواج کرده و مادر دو کودک است، مجبور است با وجود درد شدیدی که روزانه تحمل می‌کند، مانند گذشته کار کند.
او گفته است که شوهرش روزمزد کار است و به دلیل فقر نتوانسته دوره منظم درمانی این بیماری را سپری کند. از همین رو، او هنوز به طور شدید درگیر این بیماری مزمن است: «شوهرم روزانه از خانه بیرون میره تا کار پیدا کنه، حالی کارای روزمزدی ده آسانی گیر نمیایه، مه از اول صبح تا ناوقت شام مجبورم به همی حالت مریضی و پای‌دردی کارای خانه ره به تنهایی پیش ببرم.»
از نظر پزشکی، درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما قابل کنترل است. کنترل بیماری به استفاده از دارو و بهبود شرایط زندگی فرد بستگی دارد. با این‌حال زنان گفته‌اند به دلیل فقر، توان درمان و بهبود شرایط زندگی خود را ندارند و مجبورند با درد خود کنار بیایند.
رقیه، زن ۶۰ سالهای که از دیرزمانی به این‌سو با درد پا و استخوان دست‌وپنجه نرم می‌کند، گفته است دست‌کم ۱۵ سال است که به این بیماری دچار است و هنوز نتوانسته وضعیت سلامتی خودش را بهبود ببخشد. او به هر کاری متوسل شده است؛ از درمان خانگی گرفته تا استفاده‌ی داروهای یونانی و رفتن به داکتر.
او گفته است درمان‌اش نتیجه‌ای نداشته است و اکنون با درد کنار آمده است و فقط داروهای مسکن استفاده می‌کند: «هنوز نیم‌عمره هم نشده بودم که پای دردی مه شروع شد… نمیشه که دوا نخورم، بی‌دوا یک لحظه هم طاقت نمی‌تانم، کمی که یخی برسه تمام جانم ره سوزش می‌گیره.»
به گفته‌ی داکتران، شروع بیماری روماتیسم در دهه‌های چهارم و پنجم زندگی شایع‌تر بوده و در ۸۰ درصد از کل بیماران، بین سنین ۳۵ تا ۵۰ سالگی پدیدار می‌شود.
لایقه ۴۹ ساله نیز که همین دو سال پیش دچار پای دردی شد و بیماری‌اش روماتیسم تشخیص داده شد؛ در مورد تجربه‌ی خود گفته است: «سه سال میشه که سنگ ریشی(پشم ریسی) می‌کنم، از سر صبح تا ناوقت روز ره مجبور سر پای بشینم و سنگ بریشم، پای دردی و دست دردی مه هم از همی سنگ ریشی پیدا شد، چون زیاد یخ می‌گرفت.»
او به این موضوع اشاره می‌کند که از روزی که طالبان برگشته‌اند، فقر بیشتر بر زندگی‌شان سایه انداخته است. او گفته است: «چند دفعه شفاخانه ملاغلام رفتیم. اونجه گفت که رماتیزم داری و دوا داد. حالی هم دوا خورده روانم، ولی پای دردی مه تا هنوز خوب نشده. خیلی دلم می‌شد که پیش داکترای کابل بروم، ولی جیب ما خالیه و از همی خاطر هیچ‌جای رفته نمی‌تانیم، آدم غریب کی درد خوده دوا می‌تانه.»
از نظر تحقیقات پزشکی، افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی، نسبت به دیگران شانس ابتلای بیشتری به بیماری‌های مزمن مانند پوکی استخوان، آلرژی، عفونت‌ها، بیماری‌های گوارشی، بیماری‌های قلبی–عروقی و فشارخون دارند.
نازدانه ۳۶ ساله نیز می‌گوید، سال گذشته دچار بیماری روماتیسم شده و او خوشبخت بوده که توان درمان خود و رعایت دستورات داکتران برای پیش‌گیری از مزمن شدن بیماری‌اش را داشته است. اکنون وضعیت‌اش رو به بهبود است و مجبور نیست مثل زنان دیگر از فقر با درد خودش کنار بیاید: «شش ماه تمام دوا خوردم. داکتر گفته بود که کوشش کنم در هوای سرد نباشم، خوده گرم بگیرم و هرگز با آب یخ چیزی ره نشویم.»
