یادداشت: این گفت‌وگوی اختصاصی با آگنس کالامارد، دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل به مناسبت هشتم مارچ انجام شده است. گفت‌وگو در دو قسمت نشر شده است که طیف گسترده‌ای از نگرانی‌های زنان افغانستان با دبیرکل یکی از مهمترین سازمان‌های حقوق‌بشری جهان درمیان گذاشته شده است.
زهرا جویا: امروز مهمان من، آگنس کالامارد، دبیرکل سازمان عفو بین‌الملل است. در این گفت‌وگو، قرار است وضعیت بحرانی زنان افغانستان را مورد بحث قرار دهیم. آگنس، خیلی ممنون که وقت خود را در اختیار ما قرار دادید.
آگنس کالامارد: از این‌که مرا دعوت کردید، سپاسگزارم.
زهرا جویا: بزرگ‌ترین نگرانی سازمان عفو بین‌الملل در رابطه با زنان افغانستان امروز چیست؟ آیا فکر می‌کنید طالبان به طور کامل پیشرفت‌هایی که زنان افغانستان در بیست سال گذشته داشته‌اند را نابود کرده‌اند؟
آگنس کالامارد: خوب، در این هیچ شکی نباید وجود داشته باشد. طالبان علیه زنان و دختران افغانستان جنگی را به راه انداخته است. آنها را از تحصیل محروم می‌کند. آنها را از کار کردن منع می‌کند. آنها را از سفر باز می‌دارد. آنها را از صحبت کردن باز داشته‌اند و اعتراضات‌شان را سرکوب می‌کنند. آنها را بازداشت می‌کند، زندانی می‌کند و مورد شکنجه قرار می‌دهد.
طالبان این کار را به صورت سیستماتیک و سازمان‌یافته انجام می‌دهند. آنها با زنان مانند شهروندان درجه‌دوم رفتار می‌کنند و آنچه طالبان انجام می‌دهند یک نام دارد: «آزار و تبعیض بر اساس جنسیت و این یک جرم علیه بشریت است.»
زهرا جویا: خوب، شاید از کمپاین آپارتاید جنسیتی مطلع باشید. موضع سازمان عفو بین‌الملل در مورد این کمپاین چیست؟
آگنس کالامارد: خوب، ما به‌طور منظم از این کمپاین حمایت خواهیم کرد. ما زنان بسیار شجاع، از جمله زنان افغانستان، زنان ایران و دیگر زنان در سراسر جهان را دنبال کرده‌ایم.
ما باور داریم که شکاف بزرگی در حقوق بین‌الملل از نظر به رسمیت شناختن نوعی تبعیض، ظلم و آزار و اذیت که مبتنی بر جنسیت است، وجود دارد.
این جرم علیه بشریت در زمینه آزار و سرکوب جنسیتی نیست. این چیزی است که بسیار سیستماتیک‌تر است. این به هر جنبه‌ای از زندگی زنان و دختران مربوط می‌شود. این ریشه‌های عمیقی دارد و باید از بین برود.
برای سازمان عفو بین‌الملل، هیچ راه‌حل واحدی برای پایان دادن به این مشکل وجود ندارد، اما گام اول، شناسایی و نام‌گذاری جرائم است. به همین دلیل، به رسمیت شناختن جرم «آپارتاید جنسیتی» توسط جامعه‌ی بین‌المللی از اهمیت بالایی برخوردار است.
ما از دولت‌های مختلف می‌خواهیم که در این راستا گام بردارند و ما در چارچوب بحث‌ها و توافقات جاری در مورد پیش‌نویس کنوانسیون جنایت علیه بشریت، تلاش می‌کنیم و خواستار این هستیم که این پیش‌نویس کنوانسیون به رسمیت شناختن جرم آپارتاید جنسیتی باشد.
ببینید، می‌دانید که این مسأله وضعیت زنان و دختران افغانستان را حل نخواهد کرد، اما خیلی مهم است که آنچه را که هست، نام‌گذاری کنیم و در حال حاضر در حقوق بین‌الملل کلمه‌ای برای آن نداریم.
بله، واژه‌ای که ما در سازمان عفو بین‌الملل استفاده کرده‌ایم، «آزار جنسیتی» است، اما این بیشتر از آزار جنسیتی است. این موضوع بسیار عمیق است و هر جنبه‌ای از زندگی زنان و دختران را از لحظه‌ی تولد تا زمانی که می‌میرند، در بر می‌گیرد و باید نام‌گذاری شود. برای ما که در مورد آپارتاید در اشکال مختلف کار کرده‌ایم، هیچ شکی نداریم که این همان آپارتاید جنسیتی است.
زهرا جویا: با وجود درخواست‌های بین‌المللی و تلاش‌های سازمان‌های حقوق‌بشری مانند سازمان عفو بین‌الملل، چرا فکر می‌کنید که طالبان به تشدید وضعیت زندگی زنان در افغانستان ادامه داده‌اند؟
آگنس کالامارد: این سوال از جهات زیادی دشوار است، زیرا رفتار طالبان با زنان از زمانی که به قدرت رسیده‌اند تا به حال به طور پیوسته بدتر شده است. ما شاهد صدور بیشتر و بیشتر فرمان‌ها و دستوراتی بوده‌ایم که همه‌ی آنها به هدف محدود کردن حقوق، عدالت و کرامت زنان و دختران صادر شده‌اند.
آنچه که جامعه بین‌المللی انجام می‌دهد، قطعا کافی نیست، وگرنه شاید این وضعیت را نمی‌داشتیم. اما در جامعه بین‌المللی کسانی هستند که حرف درست را می‌زنند و تا حدی نیز کار درست را انجام می‌دهند. می‌توانیم درباره‌ی کشورهایی صحبت کنیم که به نمایندگی از زنان و دختران افغان به دادگاه می‌روند.
اما چیزی که در حال حاضر کمبود دارد، یک موضع مشترک، متحد و قوی در درون جامعه بین‌المللی است؛ ما آن را نداریم. افراد مختلفی در اینجا و آنجا صحبت می‌کنند و همچنین بسیاری از افراد هیچ چیزی نمی‌گویند. بنابراین، این نبود اجماع و نبود توافق است.
من خیلی خوشبین نیستم که بتوانیم به اجماع کامل برسیم، اما در حال حاضر چیزی شبیه به آن نداریم. در حال حاضر واقعاً شاهد انواع مختلف مواضع و اشکال مختلف تعامل با طالبان هستیم، و این موضوع به شدت -تا حدی زیادی- طالبان را در ادامه حملاتش علیه زنان و دختران جسورتر کرده است.
بنابراین، من می‌گویم، چیزی که اول و مهم‌تر از همه وجود ندارد، یک موضع متحد، قوی و جهانی است که به طالبان اجازه ندهد زنان و دختران را به عنوان شهروندان درجه‌دوم تهدید کند و این‌که طالبان باید اقداماتی که انجام داده‌اند را لغو کند.
ما به یک موضع قوی و متحد در این زمینه نیاز داریم، و در حال حاضر آن را نداریم.
زهرا جویا: با وجود این‌که در حال حاضر وحدت قوی نداریم، به نظر می‌رسد که طالبان درخواست‌ها و مطالبات بین‌المللی را نادیده می‌گیرند و با موضوع به گونه‌ای برخورد می‌کنند که گویا فشار جدی بر آنها وجود ندارد. آیا جامعه‌ی جهانی در برابر وضعیت زنان در افغانستان چشم‌پوشی می‌کند؟
آگنس کالامارد: نمی‌توانم بگویم که تمام جامعه‌ی بین‌المللی چشم‌پوشی می‌کند. می‌دانیم که استرالیا، کانادا، آلمان و هالند در سپتامبر ۲۰۲۴ اقدام قانونی علیه طالبان به دلیل نقض کنوانسیون سازمان ملل متحد برای حذف تمام اشکال خشونت علیه زنان را آغاز کردند. این یک موضع قوی است و هدف آن پاسخ‌گو ساختن طالبان است. این در مورد مبارزه با مصونیت از مجازات است و این عالی است.
ما همچنین می‌دانیم که در سال ۲۰۲۳ قطع‌نامه‌ای از سوی شورای امنیت صادر شد که خواستار لغو تدابیر اتخاذ شده توسط طالبان بود.
این دو موضع مهم هستند، اما واضح است که کافی نیست.
واضح است که طالبان در داخل جامعه بین‌المللی متحدان کافی دارد که احساس می‌کند می‌تواند خواسته‌های دیگران –درخواست اصلی باقی جامعه‌ی جهانی– را نادیده بگیرد. بنابراین، واقعاً کمبود یک موضع متحد وجود دارد که زنان و دختران باید محافظت شوند و نقض حقوق آنها یک خط سرخ مطلق است. این موضع واحد اکنون وجود ندارد.
چه چیزی نیاز داریم؟ به نظر من، مطمئنا به اقدامات بیشتری برای افزایش مسئولیت‌پذیری نیاز داریم، مشابه آنچه که در حال حاضر در رابطه با چهار کشور شاهد آن هستیم. علاوه بر این، مشارکت دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) نیز ضروری است.
اخیراً دستاورد بزرگی حاصل شد، زمانی که دادستان دیوان کیفری بین‌المللی در تاریخ ۲۳ جنوری ۲۰۲۵ درخواست خود را برای صدور حکم بازداشت علیه رهبران طالبان اعلام کرد. این اقدام پیام روشنی به جهان ارسال می‌کند: «دیگر هیچ مصونیتی از مجازات وجود ندارد.» ما به خوبی می‌دانیم که طالبان تاکنون به دلیل مصونیت از پیامدهای اعمالشان، جسورتر شده‌اند.
این موضوع کمی به من امید می‌دهد، زیرا در سال گذشته شاهد بودیم که جامعه‌ی بین‌المللی، هرچند دیر، اما ناگهان متوجه وضعیت بحرانی در افغانستان شده‌اند «وای، اینجا چه خبر است؟» بیش از نیمی از جمعیت این کشور در زنجیر زندگی می‌کنند و تحت اشکال بی‌سابقه‌ای از سرکوب و تبعیض قرار دارند که حداقل در دو دهه‌ی گذشته بی‌سابقه بوده است، هرچند پیش از آن نیز چنین شرایطی در افغانستان وجود داشته است.
اما این کافی نیست. من می خواهم آنچه را که گفتم تکرار کنم؛ ما به یک موضع بسیار واحدتر نیاز داریم. ما دوباره به قطع‌نامه‌های بیشتر شورای امنیت در مورد طالبان نیاز داریم. می‌دانید، باید خطوط قرمز وجود داشته باشد. تا زمانی که این اقدامات علیه زنان و دختران برداشته نشود، هیچ‌کس نباید با طالبان تعامل کند و قطعاً نباید طالبان را به رسمیت بشناسد تا زمانی که این تدابیر علیه زنان و دختران لغو شوند.
ادامه دارد…
